Μια περιπλάνηση στην Κωνσταντινούπολη σχετική με το πιθανό σημείο ταφής του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Στη συνοικία Φατίχ της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται το Γκιουλ τζαμί, το οποίο στεγάζεται στον πρώην ναό της Αγίας Θεοδοσίας. Οι Έλληνες της Πόλης, από την εποχή της Άλωσης μέχρι σήμερα, έχουν συνδέσει το τζαμί αυτό με τον τάφο του τελευταίου αυτοκράτορα.Αυτή την εικασία επιβεβαιώνει η συναρπαστική μαρτυρία μιας σημαντικής σύγχρονης καθηγήτριας αρχαιολογίας.

Το χάραμα της 29 Μαΐου 1453 η άμυνα της Κωνσταντινούπολης κατέρρευσε. Ο αυτοκράτορας που πολεμούσε από τη μέσα πλευρά της πύλης του Ρωμανού άκουγε πλέον με τα ίδια του τα αφτιά τους Τούρκους να πλησιάζουν. «Όποιος θέλει και μπορεί να σώσει τον εαυτό του ας το κάνει και όποιος είναι έτοιμος να αντικρύσει τον θάνατο ας με ακολουθήσει», είπε σ’ αυτούς που τον περιέβαλαν. Πριν τελειώσει τη φράση του, ο εξάδελφός του Θεόφιλος Παλαιολόγος απάντησε: «Καλύτερα να πεθάνω παρά να ζήσω». Τα λόγια αυτά του Θεόφιλου συνεπήραν τον Καβάφη μετά από τεσσεράμισι αιώνες που έγραψε: «Τι θλιβερά που ομιλούν πλησίον του τελευταίου αυτοκράτορα. Εν τη απογνώσει του, εν τη οδύνη, ο Κυρ Θεόφιλος Παλαιολόγος λέγει ‘‘Θέλω θανείν μάλλον ή ζην’’. Α Κυρ Θεόφιλε Παλαιολόγο, πόσον καημό του γένους μας και πόση εξάντλησι οι τραγικές σου πέντε λέξεις περιείχαν». Πριν ακόμα τελειώσει τη φράση του ο Θεόφιλος φάνηκαν οι πρώτοι Τούρκοι στρατιώτες να εισβάλουν από την πύλη του Ρωμανού και ο αυτοκράτορας χίμηξε με το άλογό του εναντίον τους. Δίπλα του ίππευαν ο Ισπανός Δον Φραντζίσκο και ο Δημήτριος Κατακουζηνός και πίσω του ο Ιβάν ο Δαλματός. Πρώτος σκοτώθηκε ο Θεόφιλος Παλαιολόγος και λίγο μετά ο Δον Φραντζίσκο και οι άλλοι, αφήνοντας μόνο του τον βασιλιά να πολεμάει απεγνωσμένα. Όταν ένας Τούρκος τον τραυμάτισε στο πρόσωπο, ο Κωνσταντίνος κραύγασε: «Δεν υπάρχει κανένας χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;». Δευτερόλεπτα μετά, ένας μαύρος στρατιώτης των Οθωμανών, που βρισκόταν ακριβώς από πίσω του, του έκοψε το κεφάλι με μια σπαθιά. Μέσα στην αναταραχή της μάχης δεν γνώριζε αυτός ο στρατιώτης ότι σκότωσε τον βασιλιά των Ελλήνων και σφράγισε με αυτή τη σπαθιά του το τέλος μιας ένδοξης αυτοκρατορίας, που κράτησε συνολικά 1.123 χρόνια και 18 ημέρες.

Σήμερα είναι μια ξεχασμένη πύλη του παραμελημένου βυζαντινού κάστρου, που βρίσκεται κοντά στο παλάτι του Πορφυρογέννητου και λέγεται Εϊρί Καπί. Την ιστορία της δεν την γνωρίζει σχεδόν κανείς Τούρκος κάτοικος της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης, εκτός από τους λιγοστούς Έλληνες της Πόλης, που όταν περνούν από εκεί σφίγγεται η καρδιά τους. Από αυτό το σημείο εισχώρησε μια ομάδα γενιτσάρων την αυγή της 29ης Μαΐου 1453 και διέσπασε την άμυνα της Πόλης εκ των έσω. Ήταν μια απόμερη είσοδος του κάστρου, από την οποία πιθανόν μπαινόβγαιναν τις νύχτες κατάσκοποι και λαθραία ή μαυραγορίτικα εφόδια για τους πολιορκημένους. Πιθανόν οι Τούρκοι είχαν στήσει καρτέρι και μπούκαραν όταν κάποια στιγμή άνοιξε η πύλη, η οποία μάλλον είχε πλημμελή φύλαξη, επειδή λίγα χιλιόμετρα παραπάνω, στην πύλη του Ρωμανού, δινόταν η υπέρ πάντων μάχη υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Δεν είναι σίγουρο ότι υπήρξε προδότης που άνοιξε την πύλη από τα μέσα, αλλά είναι αρκετά πιθανό.

Στα ανθελληνικά επεισόδια του Σεπτεμβρίου 1955 ο όχλος εισέβαλε στο Ζάππειο ελληνικό σχολείο της Κωνσταντινούπολης και μεταξύ άλλων καταστροφών γκρέμισε το μαρμάρινο άγαλμα του ευεργέτη Κωνσταντίνου Ζάππα, που έσπασε σε τρία κομμάτια. Το άγαλμα ήταν ένα αξεπέραστο έργο τέχνης, που είχε τοποθετηθεί στο κεφαλόσκαλο της μεγάλης εσωτερικής σκάλας του Ζαππείου από το 1916.

Η ιστορική αυτή εκκλησία με τα μυθικά ψηφιδωτά ακολουθεί τη μοίρα της πολύπαθης Αγιάς Σοφιάς και πέφτει θύμα του εκδικητικού σκοταδισμού. Σύντομα, μαύρες κουρτίνες θα στερήσουν αυτή την υψηλή τέχνη από την ανθρωπότητα. Οι συμβολισμοί είναι πολλοί, πολυεπίπεδοι και αναχρονιστικοί. Η υπεροχή του Ισλάμ, το δίκαιο της κατάκτησης, η ανυπακοή στη Δύση· κι όμως, αυτό που φαίνεται να κυριαρχεί είναι το μίσος για τον προκάτοχο και ένας θυμός που δεν μπορεί να τον κατευνάσει ούτε ο χρόνος, ούτε η μαγεία της τέχνης. ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΗΓΗ: www.greecewithin.com