Ο μεγάλος ευεργέτης Ευάγγελος Ζάππας, που γεννήθηκε στην Ήπειρο το 1800, αγωνίστηκε για τη μόρφωση των Ελλήνων, δαπανώντας ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του. Όταν πέθανε το 1865 άφησε εκτελεστή της διαθήκης του τον εξάδελφό του Κωνσταντίνο Ζάππα, ο οποίος το 1875 ίδρυσε το Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην Κωνσταντινούπολη.

Το χτίσιμο του Ζαππείου στοίχισε 32.000 χρυσές λίρες, τεράστιο ποσό για την εποχή εκείνη και τουλάχιστον τριπλάσιο από το κόστος κατασκευής των άλλων μεγάλων ελληνικών σχολείων της Πόλης.

Λίγο πριν πεθάνει ο Κωνσταντίνος Ζάππας, το 1893, κατοχύρωσε οικονομικά το δημιούργημά του με ειδική διαθήκη, για να εξασφαλιστεί η μελλοντική λειτουργία του.

Από τότε μέχρι σήμερα, επί 136 ολόκληρα χρόνια, λειτουργεί στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης η μεγαλειώδης αυτή κοιτίδα ελληνικής παιδείας, σε ένα κτήριο χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από ένα παλάτι.

Γυναίκες πρωτοπόροι

Το Ζάππειο θεωρείται σχολείο ισότιμο του Αρσακείου και σ' αυτό φοιτούσαν μόνο κορίτσια έως το έτος 2000, όταν λόγω έλλειψης μαθητριών αναγκάστηκε να γίνει μικτό σχολείο.

Για πρώτη φορά λειτούργησε το 1875 σε ενοικιαζόμενο παλαιό κτήριο και από το 1885 στεγάστηκε στο σημερινό ιδιόκτητο κτήριο κοντά στην Πλατεία Ταξίμ, δίπλα στον ναό της Αγίας Τριάδας.

Ήταν ένα παλάτι εξοπλισμένο με εποπτικά μέσα και πιάνα από το Παρίσι, που ακόμα και σήμερα, σχεδόν ενάμισι αιώνα μετά, θα το ζήλευαν τα καλύτερα σχολεία του κόσμου. Αποτελεί ένα κόσμημα για την Πόλη και παραμένει μια ζωντανή απόδειξη του ελληνικού πολιτισμού και αρχιτεκτονικής. 

Η πρώτη διευθύντρια του Ζαππείου το 1875 ήταν η Καλλιόπη Κεχαγιά, που καταγόταν από την Προύσα και είχε διατελέσει ήδη διευθύντρια του Αρσακείου Αθηνών.

Το 1879 το Ζάππειο έδωσε τις πρώτες έξι απόφοιτές του, μία εκ των οποί¬ων, η Ευθαλία Αδάμ, πήρε υποτροφία και σπούδασε παιδαγωγικά στο Παρίσι. Αυτό για την εποχή του θεωρήθηκε αληθινή επανάσταση.

Σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν μορφώνονταν καν, οι μαθήτριες του Ζαππείου διέπρεπαν στις επιστήμες και αποτελούσαν την απόλυτη πρωτοπορία.

Από τότε μέχρι τις μέρες μας το Ζάππειο κάνει τεράστιες προσπάθειες να φανεί αντάξιο της φήμης του και των προσδοκιών των χορηγών του.

Ακόμα και σήμερα οι απόφοιτοί του πετυχαίνουν σε ποσοστό 100% στα τουρκικά πανεπιστήμια, παρόλο που οι εξετάσεις είναι πολύ δύσκολες. Δύο εκατομμύρια άτομα δίνουν εξετάσεις κάθε χρόνο στην Τουρκία και τα πανεπιστήμια παίρνουν μόλις το 10%.

Πολλά δυνατά μυαλά μένουν έξω από την ανώτατη εκπαίδευση και γενικά ζορίζονται πολύ τα παιδιά στη γείτονα χώρα για να καταφέρουν να σπουδάσουν. Αυτός ο συναγωνισμός, όμως, έχει ανεβάσει το επίπεδο των τουρκικών πανεπιστημίων.

Άψογες στην εμφάνιση

Τις μαθήτριες του Ζαππείου τις έλεγαν Ζαππίδες, όρος που επικράτησε έναντι του Ζαππιάδες, που προτάθηκε από ειδικούς στην Ελλάδα.

Μια πρώην μαθήτρια περιγράφει μια αστεία παράφραση του όρου Ζαππίδες, που χρησιμοποιούσαν περιπαιχτικά οι μαθητές των άλλων ελληνικών σχολείων της Πόλης:

«Μας ρωτούσαν, τι είσαι συ; Ζαππίδα ή σταφίδα; Και Ζαππίδα και σταφίδα, τους απαντούσαμε, αλλά όχι για να μας φάτε εσείς. Κατά βάθος κολακευόμασταν, επειδή οι σταφίδες είναι γλυκές και επιθυμητές απ’ όλους».

Στο ερώτημα πώς κατορθώνουν οι Ζαππίδες να είναι πάντα άψογες στην εμφάνιση, απαντά:

«Ήταν ολόκληρη τελετουργία η προετοιμασία μας να γίνουμε Ζαππίδες. Εκπαιδευόμασταν από τη γιαγιά, τη μητέρα και τις θείες στο χτένισμα και το ντύσιμο. Όλο το καλοκαίρι ετοιμαζόμασταν για να πάμε στο σχολείο τον Σεπτέμβρη. Ζουμπουλάκια, μπλούζες, πουκάμισα, γάντια και μια ντουζίνα εσώρουχα παίρναμε μαζί μας από το σπίτι, τα πάντα ολοκαίνουργα και στην εντέλεια».

Οι μαθήτριες του Ζαππείου δεν ξεχώριζαν μόνο για την εμφάνισή τους, αλλά και για την έφεσή τους προς τις τέχνες, καθώς φοιτούσαν μέσα σ’ ένα επιβλητικό περιβάλλον γεμάτο με διάσπαρτα έργα τέχνης, που δεν βρίσκονταν πίσω από βιτρίνες όπως στα μουσεία, αλλά ήταν διαθέσιμα για διαρκή και άμεση αισθητική καλλιέργεια. 

Οι Έλληνες της Πόλης παρείχαν στα παιδιά τους εκπαίδευση που διακινεί όλες τις αισθήσεις και γι’ αυτό οι Κωνσταντινοπολίτες, παρά τους οικονομικούς διωγμούς, παραμένουν αριστοκρατικές προσωπικότητες.

Δεν απέκτησαν αρχοντιά από τα πλούτη, αλλά από ευγένεια ψυχής. Οι καλλιτεχνικές ευαισθησίες είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό των Ελλήνων της Πόλης από την εποχή του Βυζαντίου μέχρι σήμερα.

Ξέσπασαν στο σχολείο

Στο κεφαλόσκαλο της μεγάλης εσωτερικής σκάλας του Ζαππείου είχε τοποθετηθεί από το 1916 το μαρμάρινο άγαλμα του Κωνσταντίνου Ζάππα, το οποίο είναι εφάμιλλης γλυπτικής αξίας με εκείνο που υπάρχει στο Ζάππειο Μέγαρο της Αθήνας.

Στα ανθελληνικά, όμως, επεισόδια του 1955, ο όχλος εισέβαλε στο σχολείο και μεταξύ άλλων καταστροφών έσπρωξε το άγαλμα, που έσπασε σε τρία κομμάτια. Οι Ρωμιοί με μεγάλο κόπο, λόγω του βάρους των δύο τόνων, μάζεψαν τα κομμάτια και τα τοποθέτησαν πίσω από το κεφαλόσκαλο.

Οι τουρκικές αρχές έδωσαν εντολή να επισκευαστούν τα σκαλοπάτια που καταστράφηκαν από την πτώση του αγάλματος, ίσως για να επαλειφθούν τα σημάδια των βανδαλισμών.

Οι τότε υπεύθυνοι του σχολείου χρησιμοποίησαν με βαριά καρδιά υποδεέστερα τοπικά μάρμαρα στα σκαλοπάτια, που δεν είχαν καμία σχέση με τα πρώτης ποιότητας αρχικά μάρμαρα Πεντέλης.

Το σπασμένο άγαλμα του Ζάππα έμεινε επί 44 ολόκληρα χρόνια στο κεφαλόσκαλο να μαυρίζει, μέχρι που κάποιοι Ρωμιοί βρήκαν το θάρρος να ενώσουν τα κομμάτια του και να το φυλάξουν προσωρινά σε κάποια αίθουσα για άλλα 11 χρόνια.

Μια απόφοιτος του Ζαππείου και νυν μητέρα μαθήτριας του ίδιου σχολείου, που παρακάλεσε να διατηρήσει την ανωνυμία της, μας περιέγραψε πώς βίωνε επί χρόνια τη θέα του σπασμένου αγάλματος:

«Μου είχαν μιλήσει με μελανά λόγια οι γονείς μου για τα γεγονότα του 1955 και κάθε πρωί που πήγαινα στο σχολείο κοιτούσα μήπως παραφυλάει κανείς απέξω για να μας κάνει κακό. Ειδικά το κατεστραμμένο άγαλμα αποτελούσε για μένα και τις συμμαθήτριές μου ανοιχτή πληγή φόβου, που μεγαλώνοντας μετατράπηκε σε εθνικό πόνο. Κάποιες φωτογραφίες των καταστροφών του σχολείου και του κομματιασμένου αγάλματος, που είχαν βρεθεί στα χέρια μας, τις κρύψαμε καλά για να μην τις βρει κανείς και μας κατηγορήσει».

Όταν το 2010, στα πλαίσια μιας επίσκεψης Τούρκου υπουργού στην Αθήνα, ανακοινώθηκε ότι τα ελληνικά αγάλματα της Πόλης θα αναστηλωθούν στην αρχική τους θέση, η ελληνική κοινότητα έφερε αμέσως γερανό και αναστήλωσε το άγαλμα του Ζάππα.

Το έσυραν με μεγάλη προσοχή μέχρι το κεφαλόσκαλο και το ανέβασαν σκαλί σκαλί μέχρι να μπει στην αρχική του θέση.

Στις 17 Οκτωβρίου 2010, ο Πατριάρχης έκανε λειτουργία στον γειτονικό ναό της Αγίας Τριάδας και αμέσως μετά ευλόγησε τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος στο Ζάππειο.

«Κάντε κουράγιο αδέλφια και μην φοβάστε», είπε σε μια αποστροφή του λόγου του.

Στο μεταξύ, η τουρκική εφημερίδα Χουριέτ δημοσίευσε εικόνες με το κατεστραμμένο άγαλμα και έγιναν ακόμα και εκθέσεις φωτογραφίας με θέμα τα ανθελληνικά επεισόδια.

Μετά από αυτό, οι Ζαππίδες επανέφεραν τις κρυμμένες φωτογραφίες του πόνου στα οικογενειακά τους άλμπουμ.

Σε σημείο μηδέν

Πήρε ολόκληρες δεκαετίες στους Τούρκους να κάνουν απλή αναφορά στις πληγές που προκάλεσαν στους Ρωμιούς, αλλά σιωπούν ακόμα μπροστά στον αφανισμό των ελληνικών σχολείων της Πόλης.

Το τουρκικό κατεστημένο δεν επιτρέπει στα ελληνόπουλα χωρίς τουρκική υπηκοότητα να φοιτήσουν στα ελληνικά σχολεία της Πόλης.

Έτσι, τα πολλές εκατοντάδες παιδιά των Ελλήνων, που ζουν για επιχειρηματικούς λόγους στην Κωνσταντινούπολη, αναγκάζονται να φοιτούν σε ξένα κολέγια, τη στιγμή που δίπλα τους λειτουργούν μεγαλειώδη ελληνικά σχολεία, με Έλληνες καθηγητές και ελληνικό αναλυτικό πρόγραμμα.

Δυστυχώς, αν κάποτε ξεμείνουν εντελώς από μαθητές τα ρωμαίικα σχολεία, θα κατασχεθούν τα κτήριά τους, σύμφωνα με άδικο τουρκικό νόμο.

Έτσι θα αναγκαστούν οι εναπομείναντες Ρωμιοί να φύγουν για την Ελλάδα, αφού στην Τουρκία δεν θα μπορούν τα παιδιά τους να αποκτήσουν ελληνική παιδεία.

Τι σημασία θα έχει αν μετά από άλλα πενήντα χρόνια ξαναγράψει η Χουριέτ για τον χαμό των ελληνικών σχολείων, που αποτελούσαν σπουδαία αρχιτεκτονικά μνημεία και πρόσφεραν κοσμοπολίτικο αέρα στην Πόλη;

Πριν φτάσει η κατάσταση σε εκείνη τη μοιραία στιγμή, πρέπει το Ζάππειο Μέγαρο της Αθήνας, που ανήκει στο ίδιο κληροδότημα με το Ζάππειο Παρθεναγωγείο της Κωνσταντινούπολης, να διαθέσει λίγα πρόσθετα κονδύλια για το πολίτικο σχολείο. Χτυπούν 118 παιδικές ελληνικές καρδιές εκεί μέσα και δεν υπάρχουν χρήματα ούτε για τα στοιχειώδη έργα συντήρησης. 

Πρέπει, επίσης, να επιδιωχτεί η παράλληλη λειτουργία των ελληνικών σχολείων και ως ιδρυμάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας.

Καθώς υπάρχει τεράστια ζήτηση στην Τουρκία, τα δίδακτρα θα δώσουν βαθιά ανάσα στα σχολεία, ενώ παράλληλα θα υπάρξει καλύτερη προσέγγιση του τουρκικού και ελληνικού λαού.

Τέλος, πρέπει να ξυπνήσουν συνειδήσεις ευεργετών, οι οποίοι θα στηρίξουν τις ελληνικές νησίδες της Κωνσταντινούπολης.
ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΗΓΗ: www.greecewithin.com