«Η μεγαλύτερη ικανοποίηση για μένα εδώ στη Βενετία είναι όταν βλέπω να καθρεφτίζεται η χαρά στα πρόσωπα των νέων υποτρόφων του Ινστιτούτου, κάθε φορά που εντοπίζουν σε αρχεία και βιβλιοθήκες άγνωστα τεκμήρια που αφορούν στην ιστορική διαδρομή του ελληνισμού».

Λίκνο βυζαντινής μνήμης

Η Χρύσα Μαλτέζου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας,είναι τριγυρισμένη από μια ομάδα Ελλήνων μεταπτυχιακών φοιτητών, που εκπονούν διδακτορική διατριβή υπό την επίβλεψή της.

Κάθονται όλοι μαζί στον ίδιο καναπέ που κάθονταν πριν από αιώνες οι καθηγητές και οι σπουδαστές της Φλαγγινείου Σχολής της ελληνικής αδελφότητας Βενετίας. Μόνο τα ρούχα τους διαφέρουν από εκείνα των μεσαιωνικών προγόνων τους, σε όλα τα άλλα μοιάζουν πολύ. Ένας και μοναδικός είναι ο σκοπός τους, η αναζήτηση ιχνών σε μονοπάτια που βάδισαν Έλληνες του παρελθόντος.

Με τη βοήθεια των παραπάνω εκλεκτών επιστημόνων, μας δόθηκε η ευκαιρία να αφουγκραστούμε την ελληνική καρδιά της Βενετίας. Το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών Σπουδών βρίσκεται στην ελληνική νησίδα Campo dei Greci της Βενετίας, δίπλα στην ελληνική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Ιταλία επέτρεψε τη δημιουργία του Ελληνικού Ινστιτούτου, το οποίο στεγάστηκε στο Φλαγγίνειο κτίριο, που παραχώρησε η ελληνική κοινότητα Βενετίας. Ως αντάλλαγμα το ελληνικό κράτος επέτρεψε την επαναλειτουργία της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής και του Ιταλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα, ενώ παράλληλα ανέλαβε την επιχορήγηση των εξόδων συντήρησης της ελληνικής κοινότητας Βενετίας.

Το Ελληνικό Ινστιτούτο, που άρχισε να λειτουργεί το 1955, αποτελεί το μοναδικό ερευνητικό κέντρο που διαθέτει η Ελλάδα στο εξωτερικό. Ως κύριο σκοπό του έχει τη μελέτη της βυζαντινής και μεταβυζαντινής ιστορίας, με έμφαση στην ιστορία των λατινοκρατούμενων ελληνικών περιοχών. Οι Έλληνες ερευνητές του Ινστιτούτου λαμβάνουν υποτροφία μετά από εξετάσεις στην Ακαδημία Αθηνών και έχουν την υποχρέωση να εκπονήσουν σχετικές διδακτορικές διατριβές.

Ανεκτίμητοι θησαυροί

Στο κτίριο του πρώην νοσοκομείου της ελληνικής αδελφότητας, που βρίσκεται στο ίδιο οικιστικό σύμπλεγμα με το Ελληνικό Ινστιτούτο και τον Άγιο Γεώργιο, στεγάζεται από το 1959 ένα μοναδικό στο είδος του Μουσείο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Εικόνων. Τα εκθέματά του προέρχονται κυρίως από δωρεές Ελλήνων της Βενετίας, της Κωνσταντινούπολης και άλλων περιοχών, καθώς και από Έλληνες αγιογράφους που ζούσαν στη Βενετία. Ανάμεσα σ’ αυτά περιλαμβάνονται έργα των Μιχαήλ Δαμασκηνού, Γεωργίου Κλόντζα, Εμμανουήλ Μανπάρδου, Θεοδώρου Πουλάκη, Εμμανουήλ Τζάνε-Μπουνιαλή.

Σε ειδικό χώρο του Ελληνικού Ινστιτούτου δημιουργήθηκε μια εξαιρετική βιβλιοθήκη, τη μαγιά της οποίας αποτέλεσαν τα χιλιάδες διασωθέντα βιβλία της Φλαγγινείου Σχολής, που τυπώθηκαν σε ελληνικά τυπογραφεία της Βενετίας από τον 16ο μέχρι τον 19ο αιώνα. Τα περισσότερα από τα παλαιά βιβλία είναι εκκλησιαστικά και παιδαγωγικά, δεν λείπουν όμως και εκδόσεις δημωδών ελληνικών έργων. Τα υπόλοιπα βιβλία προέρχονται κυρίως από αγορές, αλλά και δωρεές ή ανταλλαγές.

Μέχρι σήμερα η βιβλιοθήκη εμπλουτίζεται ανελλιπώς με νέα βιβλία και ελληνικά κυρίως επιστημονικά περιοδικά, ενώ σ’ αυτή καταφεύγουν για αρχειακή έρευνα επιστήμονες από πολλές χώρες. Το Ελληνικό Ινστιτούτο διαθέτει και ένα πολύτιμο Αρχείο, μέσα στο οποίο κυλάει η ιστορία της ελληνικής κοινότητας Βενετίας. Το αρχείο αποτελείται από δύο τμήματα, το παλαιό (1498-1830) και το νέο (1830 μέχρι σήμερα).

Το παλαιό Αρχείο περιλαμβάνει κατάστιχα και ταμειακά βιβλία των προέδρων της ελληνικής αδελφότητας, καθώς και χιλιάδες άλλα έγγραφα. Το νέο περιλαμβάνει οικονομικά και διαχειριστικά βιβλία, πρωτόκολλα, αλληλογραφία, έγγραφα του κολεγίου και του νοσοκομείου Φλαγγίνη, πρακτικά συνεδριών, απογραφές περιουσιακών στοιχείων κ.ά.

Συγκινητικές διαθήκες

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διαθήκες που άφηναν οι Έλληνες της Βενετίας, οι περισσότερες εκ των οποίων φυλάσσονται στο Ελληνικό Ινστιτούτο. Σ’ αυτές αποδεικνύεται με εντυπωσιακό τρόπο η εμμονή τους στην ορθόδοξη πίστη και ελληνική ταυτότητα. Είναι συγκινητικές οι οδηγίες που δίνουν για το μετά τον θάνατό τους χτίσιμο σχολείων και εκκλησιών στα χωριά καταγωγής τους στην Ελλάδα.

Ένας υπότροφος του Ελληνικού Ινστιτούτου εντόπισε πρόσφατα στο Κρατικό Ινστιτούτο Βενετίας μια εντυπωσιακή διαθήκη Έλληνα του 17ου αιώνα, στην οποία καταγράφονται λεπτομερώς τα βιβλία της τεράστιας βιβλιοθήκης του και δίνονται εντολές για τη μεταφορά τους στον Τύρναβο Θεσσαλίας. Κληροδοτεί, μάλιστα, και ένα σεβαστό χρηματικό ποσό για να χτιστεί το οίκημα που θα στέγαζε τη βιβλιοθήκη, καθώς και για να κατασκευαστούν τα ράφια και τα έπιπλα. Στο τέλος αφήνει ρητή εντολή να είναι η βιβλιοθήκη ανοιχτή για όλους, επειδή, όπως λέει, η παιδεία αποτελεί αγαθό, στο οποίο πρέπει να έχουν ελεύθερη πρόσβαση οι πάντες.

Το πιο εντυπωσιακό στις διαθήκες είναι ότι σχεδόν σε όλες κληροδοτούνται και εικονίσματα. Είναι αμέτρητες οι αναφορές σε εικόνες της Παναγίας, που σχεδόν η κάθε μια έχει διαφορετικό όνομα. Η Παναγία αποτελούσε πάντα την προστάτιδα της ελληνικής οικογένειας και δεν έλειπε από κανένα ελληνικό σπίτι.
ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΗΓΗ: www.greecewithin.com

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 

Η σφραγίδα γράμματος του Πατριάρχη Ιωαννικίου,1651.

Μη μου άπτου, εικόνα αρχών 16 αι.

Η Κιβωτός του Νώε, Θ. Πουλάκης, 17ος αι.

---