«Υπάρχουν αρκετά τουρκικά, αλλά και ξενόγλωσσα αμερικάνικα και ευρωπαϊκά σχολεία στην Κωνσταντινούπολη, που είναι στ’ αλήθεια εξαιρετικά. Κανένα, όμως, απ’ αυτά δεν αγγίζει την αίγλη της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Όποιος φοιτήσει εδώ σημαδεύει την ψυχή του μέχρι το τέλος της ζωής του».

Κρατιέται ζωντανή με θυσίες

Η φωνή του Ρωμιού που μας μιλούσε για τη Μεγάλη του Γένους Σχολή έτρεμε από τη συγκίνηση: «Έχω φοιτήσει κι εγώ σ’ αυτό το σχολείο και δεν ξεχνώ τις μαγικές βραδιές που κοιτούσα με τους συμμαθητές μου τα αστέρια με το τηλεσκόπιο που βρίσκεται στον θόλο της Σχολής. Που παρατηρούσα με τις ώρες στη σοφίτα τον μηχανισμό του προαιώνιου ρολογιού να γυρίζει, που συναρμολογούσα ηλεκτρικά κυκλώματα στα αμφιθεατρικά και επενδυμένα με ξύλο εργαστήρια, που κρυβόμουν πίσω από τις βαριές βελούδινες κουρτίνες της αίθουσας εκδηλώσεων».

Πράγματι, δεν υπάρχει πουθενά αλλού σχολείο επενδυμένο με τόσα όργανα και πολυτελή υλικά, ούτε στο Κέιμπριτζ ούτε στην Οξφόρδη.

Όπου κι αν στρέψεις το βλέμμα βλέπεις κομψοτεχνήματα, ακόμα και οι χώροι υγιεινής αξίζουν να πάρουν καλλιτεχνικό βραβείο.

Είναι ένας επιβλητικός θύλακας ελληνικής γνώσης και προγονικής σοφίας, που κρατιέται, όμως, στη ζωή με μεγάλη δυσκολία και πολλές οικονομικές θυσίες.

Στις τελευταίες, δεκαετίες, μετά τους διωγμούς των Ελλήνων και την επέμβαση των Τούρκων στην Κύπρο το 1974, άρχισε η μεγάλη φθορά της Μεγάλης του Γένους Σχολής.

Τα ελληνικά σχολεία έχαναν κατά εκατοντάδες τους μαθητές τους επί συνεχόμενα χρόνια, επειδή οι ελληνικές οικογένειες εγκατέλειπαν την Πόλη και μετανάστευαν στην Ελλάδα.

Το 1960 φοιτούσαν 7.000 μαθητές στα ελληνικά σχολεία και σήμερα μόνο 212, εκ των οποίων τα 55 στη Μεγάλη του Γένους Σχολή.

Ανάμεσα στους παραπάνω ελάχιστους Έλληνες μαθητές βρίσκονται σήμερα και αρκετοί αραβικής καταγωγής Αντιοχείς, στους οποίους επετράπη η εγγραφή στα ελληνικά σχολεία, επειδή είναι κι αυτοί ελληνορθόδοξοι στο θρήσκευμα.

Από τη μια μεριά οι Αντιοχείς αιμοδότησαν τα ομογενειακά σχολεία και απομάκρυναν τον κίνδυνο αφανισμού τους, αλλά από την άλλη έριξαν το επίπεδο σπουδών, επειδή δεν γνώριζαν την ελληνική γλώσσα και αργούσαν στην προσαρμογή τους.

Χωρίς αυτούς, όμως, τους μαθητές θα είχε σβήσει η Μεγάλη του Γένους Σχολή, επειδή κρέμεται από πάνω της σαν λαιμητόμος ένας τουρκικός νόμος, που προβλέπει τη δήμευση κάθε σχολικού κτιρίου, όταν αυτό παύει να λειτουργεί ως σχολείο λόγω έλλειψης μαθητών.

Υπάρχει από το 1454

Η Μεγάλη του Γένους Σχολή δημιουργήθηκε το 1454 από τον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ένα χρόνο μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Πριν την Άλωση, επί δυναστείας Παλαιολόγων, υπήρχε ανάλογη σχολή, η οποία προήγαγε σημαντικά τα ελληνικά γράμματα.

Είναι πιθανόν οι ρίζες της να φτάνουν στα πρώτα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος ίδρυσε την «Οικουμενική Πατριαρχική Σχολή».

Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος της έδωσε μεγάλη ώθηση μερικούς αιώνες αργότερα και ο αυτοκράτορας Σέργιος την εφοδίασε με νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

Επί αυτοκράτορα Λέοντος Ισαύρου ανεστάλη η λειτουργία της, αλλά επαναλειτούργησε επί Λέοντος Αρμενίου και μεγαλούργησε επί εποχής δυναστείας των Κομνηνών.

Με βάση τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία, πιθανότατα η Μεγάλη του Γένους Σχολή αποτελεί το αρχαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Ευρώπης.

Στα θρανία της κάθισαν πολλοί ηγέτες της ελληνικής ομογένειας, δραγουμάνοι της Υψηλής Πύλης, ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας, Πατριάρχες του Οικουμενικού Θρόνου, καθώς και πολιτικοί του νέου ελληνικού κράτους.

Η Σχολή έφτασε σε μεγάλη ακμή στα τέλη του 16ου αιώνα, επί Πατριάρχη Ιερεμία Β΄, όταν ήταν σχολάρχης ο σπουδαίος δάσκαλος Γεώργιος Αιτωλός και αργότερα ο αριστοτελικός ιατροφιλόσοφος Λεονάρντο Μηνδόνιο.

Εκείνη την εποχή δίδαξαν στη Σχολή οι θρυλικοί αδελφοί Ιωάννης και Θεόδωρος Ζυγομαλάς.

Στους μετέπειτα αιώνες δίδαξαν κι άλλοι εξαιρετικοί δάσκαλοι, όπως οι Συμεών Καβάσιλας, Θεόφιλος Κορυδαλλέας, Ιωάννης Καρυόφυλλος, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Διαμαντής Ρύσιος και Ευγένιος Βούλγαρης.

Στον 17ο και 18ο αιώνα η σχολή λειτουργούσε με δύο τμήματα, των Γραμματι¬κών και των Φιλοσοφικών.

Ανάμεσα στα έτη 1904-1919 λειτούργησε και το Παιδαγωγικό τμήμα, οι απόφοιτοι του οποίου εφοδιάζονταν με πτυχίο που τους έδινε το δικαίωμα να προσλαμβάνονται ως δάσκαλοι στις επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ανάμεσα στα έτη 1907-1924, λειτούργησε εντός της σχολής και ανεξάρτητη απογευματινή τετρατάξια Μουσική Σχολή, της οποίας οι απόφοιτοι προσλαμβάνονταν ως ιεροψάλτες σε διάφορους ναούς του Οικουμενικού Θρόνου.

Το κόκκινο κτήριο

Η Μεγάλη του Γένους Σχολή άλλαξε αρκετές φορές θέση, αλλά τις περισσότερες στεγαζόταν «αντικρύ της μεγάλης πόρτας», δηλαδή κοντά στο Φανάρι.

Το 1803, όμως, μεταφέρθηκε στο μέγαρο του αυθέντη Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, στο προάστιο του Βοσπόρου Ξηροκρήνη (Κουρούτσεσμε).

Το 1850 ξαναγύρισε στο Φανάρι για να στεγασθεί προσωρινά στην οικία του Χατζή Πανανού και αργότερα, από το 1877 έως το 1882, στην οικία του Μητροπολίτη Νικομήδειας Διονυσίου.

Η οριστική λύση του στεγαστικού προβλήματος της Μεγάλης του Γένους Σχολής δόθηκε το 1881, επί Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄, όταν χάρη σε γενναίες προσφορές ομογενών χτίστηκε λίγο πάνω από το Πατριαρχείο το εκπληκτικό «κόκκινο κτήριο», που υπάρχει μέχρι σήμερα και κόβει την ανάσα με τον όγκο και την ομορφιά του.

Το μεγαλοπρεπές αυτό οικοδόμημα σχεδιάστηκε σε σχήμα αετού από τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Δημάδη και χτίστηκε στην κορυφή του πέμπτου λόφου της Κωνσταντινούπολης, στη συνοικία του Μουχλίου, κοντά στον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Στην ίδια θέση υπήρχαν παλαιότερα τα ερείπια ενός οικήματος που ανήκε στον πρίγκιπα Δημήτριο Καντεμήρ, ιστορικό και απόφοιτο της σχολής.

Τα εγκαίνια του «κόκκινου σχολείου», που αποτελεί ένα από τα καμάρια της Ρωμιοσύνης στην Κωνσταντινούπολη, έγιναν στις 12 Σεπτεμβρίου 1882.

Από τότε μέχρι σήμερα, το αρχιτεκτονικό και εκπαιδευτικό αυτό αριστούργημα των 3.020 τετραγωνικών μέτρων συντηρείται με χορηγίες ευεργετών.

Στα χρόνια μας, κυρίαρχη μορφή ευεργέτη αποτελεί ο αείμνηστος Παναγιώτης Αγγελόπουλος και η οικογένειά του, όχι μόνο για την προσφορά του στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, αλλά συνολικά στον ελληνισμό της Πόλης και ιδιαίτερα στο Οικουμενικό Ορθόδοξο Πατριαρχείο. 

Στα ελληνικά και τουρκικά

Σήμερα η Μεγάλη του Γένους Σχολή λειτουργεί ως αυτόνομο σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που υπάγεται οργανικά στην ομογένεια, αλλά ελέγχεται από το τουρκικό Υπουργείο Παιδείας.

Παράλληλα βρίσκεται υπό την πνευματική εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, γι' αυτό άλλωστε χαρακτηρίζεται και ως Πατριαρχική.

Το τουρκικό κράτος την ονομάζει Fener Mekteb-i Kebir Vakfi, που σημαίνει Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή.

Η Σχολή έγινε μεικτή από το 1987, όταν ανεστάλη η λειτουργία του Ιωακειμείου Παρθεναγωγείου που στεγαζόταν σε κοντινό κτίριο.

Η Γ΄ τάξη του λυκείου χωρίζεται στις κατευθύνσεις του Γλωσσικού, Μαθηματικού, Φιλολογικού και Επιστημονικού κλάδου.

Τα μαθήματα με βάση την αμοιβαιότητα διδάσκονται στα ελληνικά και στα τουρκικά.

Τα μαθήματα που διδάσκονται στην ελληνική γλώσσα είναι: Νέα Ελληνικά, Αρχαία Ελληνικά, Μαθηματικά, Φυσιογνωστικά, Φυσική, Χημεία, Φυσική Αγωγή, Θρησκευτικά, Καλλιτεχνικά, Μουσική, Φιλοσοφία, Λογική, Ιστορία της Τέχνης, Βιολογία, Υγιεινή, Ψυχολογία.

Τα μαθήματα που διδάσκονται στην τουρκική γλώσσα είναι: Τουρκικά, Ιστορία, Γεωγραφία, Ηθική, Κοινωνιολογία, Στρατιωτικά.

Στη σχολή διδάσκουν 14 Έλληνες και 7 Τούρκοι καθηγητές, ενώ οι απόφοιτοί της έχουν το δικαίωμα εισαγωγής στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Τουρκίας και της Ελλάδας.

Στους καλύτερους μαθητές παρέχεται δυνατότητα μεταπτυχιακών σπουδών στο εξωτερικό.

Η Σχολή διοικείται από τη σχολική εφορεία και από τον διευθυντή.

Μέχρι το 1922 πρόεδροι της εφορείας ήταν αρχιερείς του Οικουμενικού Θρόνου και μέλη της πρόκριτοι ή επιφανή μέλη του μεικτού κληρικολαϊκού περί τον Πατριάρχη συμβουλίου.

Η σχολική εφορεία φροντίζει για την απρόσκοπτη λειτουργία της Σχολής και ιδιαίτερα ασχολείται με τη διαχείριση των οικονομικών θεμάτων της, λογοδοτεί δε προς τη γενική διεύθυνση των κληροδοτημάτων.

Σήμερα η σχολική εφορεία εκλέγεται από την ομογένεια με κλειστή ψηφοφορία, αποτελείται δε από τον πρόεδρο, αντιπρόεδρο, εφοροταμία, γραμματέα και τους συμβούλους.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία που ρυθμίζει τη λειτουργία των ιδιωτικών σχολείων, υπάρχει και ο θεσμός του Ιδρυτή της Σχολής.

Τα καθήκοντά του είναι να προτείνει τον διευθυντή της Σχολής και να υπογράφει μαζί μ’ αυτόν τα συμβόλαια των ομογενών καθηγητών και του λοιπού προσωπικού, καθώς και να εγκρίνει τον προϋπολογισμό.

Ο ιδρυτής μαζί με τον διευθυντή αποτελούν τα νομικά πρόσωπα που λογοδοτούν στο τουρκικό κράτος, ενώ ο διορισμός του ιδρυτή επικυρώνεται από το τουρκικό Υπουργείο Παιδείας.
ΚΕΙΜΕΝΟ: Γιώργος Ζαφειρόπουλος, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Γιώργος και Στέφανος Ζαφειρόπουλος
ΠΗΓΗ: www.greecewithin.com