Τον Φεβρουάριο του 1451 πέθανε ο σουλτάνος Μουράτ και τη θέση του πήρε ο γιος του Μωάμεθ, που δεν ήταν ούτε είκοσι χρονών. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έδειξε χαρούμενος που ο νεαρός σουλτάνος υποσχέθηκε να διατηρήσει την ειρηνική συνύπαρξη με το Βυζάντιο, συνεχίζοντας την ίδια πολιτική με τον πατέρα του.

Προφητική συνομιλία

Όταν ο αυτοκράτορας συνάντησε τον πιστό συνεργάτη και διπλωματικό του εκπρόσωπο Γεώργιο Φραντζή, ο οποίος μόλις είχε γυρίσει από διπλωματική αποστολή στο εξωτερικό, έκαναν την παρακάτω συζήτηση:
Αυτοκράτορας: Θα σου πω καλά νέα μόνο αν μου δώσεις τα συχαρίκια. Ο Μουράτ πέθανε και ο γιος του δέχτηκε να διατηρήσει την ειρήνη μαζί μας.
Φραντζής: Δέσποτά μου, αυτό δεν είναι ευχάριστο, αλλά πολύ λυπηρό νέο.
Αυτοκράτορας: Γιατί;
Φραντζής: Γιατί ο Μουράτ ήταν γέρος και είχε κάνει αποτυχημένη απόπειρα επίθεσης στην Πόλη. Στο εξής δεν θα επιχειρούσε ξανά κάτι παρόμοιο, αλλά θα επιθυμούσε μόνο ειρήνη και φιλία. Ο γιος του, όμως, που έγινε τώρα αφέντης, είναι νέος σε ηλικία και από τα παιδικά του χρόνια εχθρός των χριστιανών. Γι’ αυτό βρίζει και απειλεί ότι θα κάνει αυτά και άλλα εναντίον μας.
Αυτοκράτορας: Είσαι ένας από τους πιο συνετούς και σπουδαίους άρχοντες της αυτοκρατορίας και γνωρίζεις καλά αυτά τα πράγματα, ο Θεός, όμως, μπορεί να το επέτρεψε αυτό για το καλό.
Φραντζής: Όπως νομίζεις βασιλιά μου.

Όπως αποδείχτηκε με τον πιο τραγικό τρόπο δύο χρόνια μετά από την παραπάνω συνομιλία, ο Φραντζής είχε σωστά διαισθανθεί ότι ο νεαρός σουλτάνος θα αποτελούσε θανάσιμη απειλή για το Βυζάντιο.

Επιζητούσε τη σύγκριση

Ο ιδιαίτερα καλλιεργημένος Μωάμεθ, που είχε ανατραφεί στις παρυφές της Ευρώπης, φλεγόταν να κατακτήσει τον πολύ πιο προηγμένο και αξεπέραστο για την εποχή του βυζαντινό πολιτισμό. Είτε από φθόνο, είτε από θαυμασμό, είτε και από τα δύο μαζί, ήθελε να κατατροπώσει τους Βυζαντινούς, όχι γιατί τους θεωρούσε υποδεέστερους, αλλά γιατί ενδόμυχα τους θαύμαζε και επιζητούσε τη σύγκριση μαζί τους, κατά προτίμηση σε πεδία που είχε την περιστασιακή υπεροχή, όπως το στρατιωτικό.

Στα πεδία των μαχών ο Μωάμεθ δεν είχε την παραμικρή σχέση με τον Παλαιολόγο. Ο τελευταίος ήταν παραπάνω ανεκτικός από όσο απαιτείτο στην εποχή του και σχεδόν πάντα είχε ένα καλό λόγο για τους στρατηγούς και τους στρατιώτες του. Στην πραγματικότητα δεν είχε άλλες επιλογές, καθώς εξουσίαζε ένα αποδυναμωμένο κράτος, το οποίο περιοριζόταν σ’ ένα τριγωνικό κάστρο περιμέτρου 18 μιλίων. Αφού δεν του περίσσευαν οι πολεμιστές, ήταν αναγκασμένος να αρκεστεί σ’ αυτούς που του είχαν απομείνει, χωρίς να έχει την πολυτέλεια να καθαιρεί ή τιμωρεί κανέναν.

Από την άλλη μεριά, ο Μωάμεθ ήταν ανελέητος και κυβερνούσε με όπλο τον φόβο. Δεν δίσταζε να μαστιγώνει, να παλουκώνει και να αποκεφαλίζει τους στρατιώτες του που λιγοψυχούσαν στις μάχες. Διαπόμπευε και εξευτέλιζε με φρικτό τρόπο ακόμα και τους στρατηγούς του ενώπιον των στρατιωτών. Ο τρόμος και η ασφυκτική πίεση που ασκούσε στις κεφαλές του στρατεύματος μεταφερόταν επαγωγικά στους απλούς στρατιώτες, οι οποίοι με τη σειρά τους ξεσπούσαν άγρια όχι μόνο στους εχθρούς, αλλά και τους συμπολεμιστές τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτοι άτακτοι στρατιώτες που επιτέθηκαν στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, όταν απωθήθηκαν από τους Βυζαντινούς και υποχώρησαν, πετσοκόφτηκαν από τους γενίτσαρους που ακολουθούσαν.

Εκρηκτικός χαρακτήρας

Εκρηκτική ήταν η αντίδρασή του νεαρού Μωάμεθ όταν τρία γενοβέζικα εμπορικά πλοία φορτωμένα με σιτηρά και ένα βυζαντινό πολεμικό που τα συνόδευε, κατόρθωσαν να διασπάσουν την από θαλάσσης πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Οι Βυζαντινοί είχαν παρατεταγμένο τον στόλο τους στον Κεράτιο κόλπο, την είσοδο του οποίου είχαν κλείσει με μια τεράστια σιδερένια αλυσίδα, για να μην μπορούν να εισέλθουν τα Οθωμανικά πλοία.

Μια ολιγομελής φρουρά αποτελούμενη από Ενετούς στρατιώτες είχε εγκατασταθεί σε έναν οχυρωματικό πύργο για να περιφρουρεί την αλυσίδα. Μέσα στον κόλπο και υπό τη διοίκηση Ενετού πλοιάρχου είχαν παραταχθεί 26 γαλέρες, εκ των οποίων οι 10 ελληνικές και οι υπόλοιπες γενοβέζικες, ενετικές, ισπανικές και γαλλικές. Εκτός των μεγάλων σκαφών υπήρχαν και αρκετά ακόμα μικρότερα σκάφη.

Από την άλλη μεριά της αλυσίδας είχαν παραταχθεί στον Βόσπορο περίπου 150 πλήρως εξοπλισμένα οθωμανικά πλοία. Παρ’ όλο που ο τουρκικός στόλος ήταν τεράστιος, στις 20 Απριλίου 1453 δεν κατόρθωσε να εμποδίσει τα τέσσερα χριστιανικά πλοία να εισέλθουν στον Κεράτιο κόλπο. Την έκβαση της ναυμαχίας παρακολουθούσαν με αγωνία από τα τείχη οι Βυζαντινοί, καθώς και χιλιάδες Οθωμανοί στρατιώτες από την ακτή. Και από τα δύο στρατόπεδα ακούγονταν φωνές και συνθήματα που δονούσαν την ατμόσφαιρα. Ο ίδιος ο σουλτάνος έτρεξε με το άλογό του στην ακτή και παρακολουθούσε από απόσταση αναπνοής την εμπλοκή των πλοίων.

Όταν είδε τους ελάχιστους Έλληνες και Γενοβέζους ναυτικούς να εκτοξεύουν βολές υγρού πυρ με μεγάλη ευστοχία και να ξεφεύγουν από τον τεράστιο τουρκικό στόλο, έτρεξε μανιασμένος προς τη θάλασσα, μέχρι που το άλογό του μπήκε μέσα στο νερό. Καθώς άκουγε τις ιαχές χαράς και τις σάλπιγγες των πολιορκούμενων που πανηγύριζαν μέσα από τα τείχη, τόσο μεγάλωνε ο θυμός και η επιθυμία του να τιμωρήσει όσο γίνεται πιο φρικτά τον ναύαρχό του. Το άλλο πρωί διέταξε αρχικά το δημόσιο παλούκωμά του, αλλά μετά υπαναχώρησε και ζήτησε τη μαστίγωσή του, η οποία ήταν τόσο σφοδρή, που όπως λέγεται ήταν η αιτία να βγει το μάτι του ναυάρχου.

Δεν απέτρεψε τη βεβήλωση

Ο Μωάμεθ μετά την Άλωση απεδείχθη ελάχιστα ψύχραιμος και ανώριμος στη διαχείριση του σπουδαίου βυζαντινού πολιτισμού που παρέλαβε. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη ενέργειά του μόλις μπήκε για πρώτη φορά στην Αγία Σοφία ήταν να πηδήξει επάνω στην Αγία Τράπεζα για να προσευχηθεί. Μπήκε σε ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής και παρ’ όλο που εντυπωσιάστηκε σφοδρά από την ομορφιά και το μεγαλείο του, το βεβήλωσε απερίσκεπτα από την πρώτη στιγμή. Επίσης, επέτρεψε τη λεηλασία της ωραιότερης Πόλης του κόσμου και την καταστροφή των παγκόσμιας ακτινοβολίας πολιτιστικών και θρησκευτικών της μνημείων.

Το νεαρό της ηλικίας του και ο μεγάλος θυμός που έκρυβε στην ψυχή του, τον εμπόδισαν να αυτοσυγκρατηθεί απέναντι σε κάτι ανώτερο, που τον ξεπερνούσε και δεν μπορούσε να κατανοήσει. Όπως είπε ο Φώτης Κόντογλου, κατέλαβε μια πόλη κόσμημα, με παλάτια, εκκλησίες, αγάλματα, σιντριβάνια, καμπαναριά, εικονίσματα, πολύχρωμα μάρμαρα, βιβλία, πελεκητούς δρόμους, δικαστήρια, νομοθετικά συστήματα, διοικητικές υπηρεσίες, ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, κοινωνική πρόνοια, υδραγωγεία, νοσοκομεία, και την παρέδωσε στο πλιάτσικο. Δεν έδειξε την απαιτούμενη μεγαλοψυχία και επιβράδυνε την παγκόσμια ιστορική πρόοδο.
ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΗΓΗ: www.greecewithin.com

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Διάταξη των αντίπαλων στόλων το 1453 (Πολεμικό μουσείο Κωνσταντινούπολης).

Σ’ αυτή την εξοχή της προβλήτας είχε προσδεθεί η αλυσίδα των Βυζαντινών, που έφραζε την είσοδο του Κεράτιου Κόλπου κόλπου.

---